To jedna z największych atrakcji na Mierzei Wiślanej – wesoła ciuchcia kursująca po torach, która co roku przewozi tysiące turystów. Kolejka cieszy nie tylko dzieci i rodziny, ale także miłośników kolei, którzy z pewnością docenią bogatą historię Żuławskiej Kolei Dojazdowej.

Podmokłe tereny Żuław nie były przyjazne transportowi buraków cukrowych. Dlatego w 1891 cukrownia w Nowym Stawie otrzymała koncesję na budowę kolejki wąskotorowej o rozstawie szyn 750 mm. O podobne rozwiązanie wystarała się również dawna cukrownia w Cedrach Wielkich. Pierwszy odcinek, o rozstawie szyn 780 mm, powstał w 1888 roku. Od tego momentu nastał złoty czas dla tej formy transportu.

Rozwój sieci kolejowej

Cukrownia w Nowym Stawie etapami rozbudowywała sieć. W 1893 roku powstały odcinki do Parszewa i Kącika oraz do Nowej Cerkwi i Lipinki. Cukrownia w Lisewie na początku lat 90. XIX także postawiła na sieć kolei wąskotorowej o rozstawie 750 mm. W roku 1894 otwarto linię z Lisewa do Miłoradza z odnogą do wsi Montowy.

Z czasem firma Allgemeine Deutsche Kleinbahn-Gesellschaft z Berlina weszła w ten biznes i wprowadziła transport pasażerów. W krótkim czasie kolej wąskotorowa miała już blisko 51 km długości i łączyła Miłoradz, Lisewo, Lichnowy i Nową Cerkiew, oraz Lichnowy, Nowy Staw, gdzie linia spotykała się z koleją państwową. Po utworzeniu w 1899 roku Zachodniopruskiego Towarzystwa Akcyjnego Kolei Lokalnych z siedzibą szybko powstały linie: Malbork – Kałdowo – Lipinka Gdańska i Kałdowo – Miłoradz, Nowy Dwór Gdański – Ostaszewo i Stare Pole – Stalewo , Malbork – Stare Pole . W 1905 roku połączono Gdańsk ze Sztutowem z przeprawą promową na Wiśle pomiędzy Świbnem i Mikoszewem promem kolejowym.

Uruchomiono również okrężną linię Przejazdowo – Giemlice – Koszwały oraz Sztutowo – Nowy Dwór Gdański. W 1909 roku uruchomiono odcinek Nowy Dwór Gdański – Lipinka i Stalewo – Jasna  oraz gęstą sieć bocznych linii i bocznic, które sięgały do prawie wszystkich wsi i gospodarstw. Dnia 22 grudnia 1913 roku Westpreussiche Kleinbahnen A.G. przejęły sieć i tabor należący do Neuteich – Liessauer Kleinbahnnetz. Te 15 lat (1899-1914) był złoty okresem kolei na Żuławach.

Międzywojnie i II wojna światowa

W okresie międzywojennym, znanym z licznych kryzysów, zbudowano jedynie odcinek z Jeziernika do Żuławek wraz z mostem zwodzonym na Kanale Wiślano – Zalewowym . Do 1920 roku całkowita długość sieci liczyła 316 km, a na 248 km prowadzono transport pasażerski. Nadal w przewozach dominowały buraki cukrowe, węgiel, nawozy i materiały budowlane.

W 1939 roku sieć kolejowa liczyła 335 km linii, 96 mostów, warsztaty w Nowym Dworze Gdańskim, Lisewie, Gdańsku i Malborku. Tabor obejmował 31 parowozów, 40 wagonów osobowych, 12 wagonów bagażowych i 1011 towarowych. Na jesieni 1944 roku, w celach wojennych,  pośpiesznie otwarto odcinek Sztutowo – Bałtijsk. Posłużył on częściowo jeszcze kilka lat po wojnie.

Czasy Gdańskiej Kolei Dojazdowej

Wycofujących się hitlerowcy zalali Żuławy - pod wodą znalazła się większość linii kolejowych. Zniszczenia nie ominęły również taboru kolejowego. Przywracaniem kolejki do życia zajął się Zarząd Gdańskich Kolei Wąskotorowych. Już 1 lipca 1947 uruchomiono odcinek Gdańsk Wąskotorowy – Lewy Brzeg Wisły. Rok później długość czynnych torów wynosiła 197 km, a trzy lata później już 295 kilometrów.

Jednak postęp motoryzacji oraz wyeksploatowanie przedwojennych zasobów infrastruktur spowodowały, że od lat 60. XX wieku rozpoczął się proces likwidacji sieci kolei wąskotorowej na Żuławach. W latach 1967-68 likwidacji uległ odcinek Malbork – Jasna, a w roku 1969 rozebrano linię Jeziernik – Żuławki. W końcu 8 września 1996 r. całkowicie wstrzymano przewozy pasażerskie na ostatnim czynnym odcinku Nowy Dwór Gdański – Stegna i Prawy Brzeg Wisły – Stegna – Sztutowo.

Nowa era

We wrześniu 2000 roku Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych wspólnie ze starostwem powiatowym w Nowym Dworze oraz gminami Stegna i Sztutowo reaktywowało kolej wąskotorową na Żuławach, pod nazwą Żuławska Kolej Dojazdowa. Udało się odbudować bazę w Nowym Dworze Gdańskim, uzupełnić braki w infrastrukturze oraz wyremontować pozyskany tabor.

Po 7 latach starań, w dniu 21 czerwca 2003 roku, uruchomiono połączenie z Nowego Dworu do Prawego Brzegu Wisły i Sztutowa. Tabor Żuławskiej Kolei Dojazdowej stanowią m.in.: trzy lokomotywy serii Lxd2 z lat 70-tych, wagon motorowy MBxd2-212 oraz kilka wagonów pasażerskich. 

Dziś Żuławska Kolej Dojazdowa jest wizytówką regionu cieszącą nie tylko fanów kolei.