Historia Sztutowa odzwierciedla burzliwe losy całego Pomorza. Dobre początki, czasy prosperity oraz mroki II Wojny Światowej – tu można to poczuć, a nawet dotknąć.

Najstarsze wzmianki o Sztutowie sięgają XV wieku. Założycielami wsi byli rycerze Zakonu Krzyżackiego, którzy ulokowali tu stadninę koni przy Czerwonym Dworze (rezydencja myśliwska), od której wzięła się germańska nazwa Stutthof. Pierwszym, wymienionym z imienia, mieszkańcem wsi był Hannos Mandri, który w dniu 21 października 1432 otrzymał przywilej prowadzenia karczmy. 

Własność Gdańska

Upadek Zakonu Krzyżackiego spowodowany przegraną wojną trzynastoletnią i zawarcie II Pokoju Toruńskiego w 1466 roku spowodowały zmiany właścicieli wsi. Odtąd Sztutowo należało do Gdańska – aż do 1793 roku, czyli do II rozbioru Polski. 

Lata 1466-1793 przyniosły wsi bogactwo, ale i zniszczenia wywołane wojnami Rzeczypospolitej w XVII i XVII wieku. W Sztutowie osiedliła się rodzina Schopenhauerów, z której pochodzi jeden z najbardziej rozpoznawalnych filozofów – Artur Schopenhauer. Spędzał tu wakacje nie tylko on, ale i sam car Rosji Piotr Wielki, który zanocował w Sztutowie w marcu 1726 roku, gdy zmierzał do Gdańska na spotkanie z polskim królem Augustem II. Ówczesne Sztutowo było dużą wsią. Wystarczy wspomnieć o 1100 mieszkańcach i 200 dzieciach uczęszczających do miejscowej szkoły.   

Niemieccy właściciele

Po II rozbiorze Polski Sztutowo trafiło do Królestwa Prus, a następnie do Drugiej Rzeszy Niemieckiej. Lata 1793-1919 to najbardziej dynamiczna epoka w historii wsi. Zmiany dokonywały się w każdej płaszczyźnie życia: ekonomicznej, cywilizacyjnej, społecznej i politycznej. Sztutowo na początku XX wieku liczyło ponad 2300 mieszkańców. 

Na mocy Traktatu Wersalskiego z 1920 roku gmina Stutthof znalazła się w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Zmiana przynależności spowodowała pojawienie się posterunków granicznych, kontroli celnych oraz modyfikację dotychczasowych szlaków handlowych i powiązań gospodarczych. 

Plaża w Sztutowie, zima 2023

Po 1939 roku

Już 2 września 1939 roku w Sztutowie rozpoczęły się prace budowlane przy obozie koncentracyjnym Stutthof. Z niewolniczej siły osadzonych korzystały lokalne przedsiębiorstwa oraz rolnicy. W styczniu 1945 roku w Sztutowie dało się słyszeć odgłosy zbliżającego się frontu. Dlatego podobnie jak w wielu innych miejscach III Rzeszy znajdujących się na wschodzie, podjęto decyzję o ewakuacji mieszkańców przed nadchodzącą Armią Czerwoną. Ucieczkę zorganizowano drogą morską. 

Walki zakończyły się 9 maja 1945 roku niemal 50% zniszczeniem zabudowań Sztutowa. Od 1947 roku oficjalną nazwą wsi jest Sztutowo. W 1962 roku uruchomiono Muzeum Stutthof.